Khi thiên nhiên trở thành tấm lá chắn của con người
Giữa trùng điệp sông nước miền Tây, có một vùng đất đặc biệt nằm ở hạ lưu sông Hậu – Cù Lao Dung (Sóc Trăng). Nơi đây không ồn ào, không náo nhiệt, nhưng lại mang trong mình một sứ mệnh sinh thái to lớn: bảo vệ vùng châu thổ Cửu Long trước biến đổi khí hậu và nước biển dâng.
Rừng ngập mặn Cù Lao Dung được ví như “phòng tuyến xanh” của miền Tây Nam Bộ, nơi rừng – biển – sông hòa vào nhau tạo thành một hệ sinh thái độc nhất vô nhị, vừa là lá phổi xanh, vừa là “phòng thí nghiệm tự nhiên” cho các hoạt động giáo dục trải nghiệm và du lịch sinh thái.
Không chỉ là điểm đến của du khách yêu thiên nhiên, Cù Lao Dung còn là nơi các nhà nghiên cứu, học sinh và sinh viên đến học hỏi về môi trường, hệ sinh thái và mô hình sinh kế bền vững. Ở đây, “mỗi tán rừng là một bài học”, “mỗi con sóng là một trang sách mở”, và hành trình khám phá trở thành một lớp học sống động về mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên
Vị trí và vai trò chiến lược của “phòng tuyến xanh” Cù Lao Dung
Cù Lao Dung nằm ở cửa sông Hậu, tiếp giáp biển Đông, với diện tích hơn 25.000 ha – trong đó rừng ngập mặn chiếm gần 3.000 ha. Đây là vùng chuyển tiếp giữa hệ sinh thái sông – biển, nơi giao thoa của nước ngọt, nước lợ và nước mặn, tạo nên một kho tàng đa dạng sinh học phong phú.
Theo Sở Nông nghiệp & Phát triển Nông thôn Sóc Trăng, rừng ngập mặn Cù Lao Dung là “vành đai bảo vệ tự nhiên” giúp chống xói lở bờ biển, giảm tác động của sóng, gió và nước biển dâng. Hệ thống rễ chằng chịt của cây mắm, cây đước, cây bần như một bức tường tự nhiên giữ đất, giữ phù sa, tạo điều kiện cho sinh vật phát triển và giúp người dân ổn định sinh kế ven biển.
Với chiều dài hơn 30 km đường bờ biển, Cù Lao Dung được xem là vị trí chiến lược trong bản đồ sinh thái của đồng bằng sông Cửu Long, góp phần quan trọng vào việc điều hòa khí hậu, bảo vệ đa dạng sinh học và phát triển kinh tế biển bền vững.
Hệ sinh thái rừng ngập mặn – Một kỳ quan tự nhiên của miền Tây
Đặt chân vào rừng ngập mặn Cù Lao Dung, người ta như bước vào một thế giới khác: xanh thẳm, tĩnh lặng và đầy sức sống. Từ xa, những tán đước, mắm, bần, cóc trắng nối nhau thành từng lớp như sóng rừng vỗ ra biển. Dưới mặt nước, hàng trăm loài cá, tôm, cua, sò, hàu sinh sôi, tạo nên chuỗi thức ăn tự nhiên vô cùng phong phú.
Theo các nghiên cứu sinh thái, khu vực này là nơi cư trú của hơn 130 loài sinh vật, trong đó có nhiều loài chim di trú quý hiếm như cò trắng, choắt, choàng choạc, và đặc biệt là đàn cò thìa (Platalea minor) – loài chim nằm trong danh sách nguy cấp của thế giới.
Rừng ngập mặn Cù Lao Dung không chỉ là lá phổi xanh mà còn là ngôi nhà chung của sự sống, nơi mọi sinh vật đều góp phần duy trì sự cân bằng mong manh nhưng bền vững của tự nhiên.
Con người và rừng: Mối quan hệ tương hỗ của sinh kế và sinh thái
Nếu thiên nhiên là người mẹ, thì cư dân Cù Lao Dung là những người con hiểu rõ cách sống hòa thuận với mẹ mình. Ở đây, rừng không bị coi là “tài nguyên để khai thác”, mà là nguồn sống để gìn giữ.
Người dân sinh sống quanh rừng chủ yếu làm nghề nuôi trồng thủy sản sinh thái, khai thác mật ong rừng, và phát triển du lịch cộng đồng. Mô hình “rừng – tôm” được xem là một trong những hướng đi bền vững: rừng giúp lọc nước, giữ phù sa, tạo môi trường cho tôm phát triển tự nhiên; còn tôm lại mang lại thu nhập ổn định để người dân tiếp tục trồng và bảo vệ rừng.
Chính sự cộng sinh này khiến Cù Lao Dung trở thành mô hình mẫu về cân bằng giữa bảo tồn và phát triển, giữa kinh tế và sinh thái. Ở đây, mỗi hecta rừng không chỉ mang lại giá trị môi trường, mà còn là bài học kinh tế – xã hội thực tiễn cho giáo dục trải nghiệm.
Du lịch giáo dục – Khi học sinh học từ rừng
Trong những năm gần đây, rừng ngập mặn Cù Lao Dung đã trở thành điểm đến tiêu biểu của du lịch giáo dục và du lịch sinh thái cộng đồng. Các chương trình do HaiAu Educursions (HAEC) triển khai, như “W4M – Women for Mangroves”, đã mở ra cơ hội để học sinh, sinh viên và du khách trải nghiệm, học tập và đóng góp cho thiên nhiên.
Thay vì ngồi trong lớp học khép kín, học sinh được trực tiếp khám phá hệ sinh thái rừng, tìm hiểu chuỗi sinh học, tham gia trồng cây ngập mặn, đo độ mặn, vẽ bản đồ sinh thái, và trao đổi với người dân địa phương về sinh kế xanh.
Qua đó, các em hiểu rằng bảo tồn không phải là lý thuyết, mà là hành động gắn liền với đời sống.
Mỗi trải nghiệm tại rừng Cù Lao Dung đều trở thành một bài học về giá trị môi trường và tinh thần trách nhiệm công dân. Khi học sinh được “học từ rừng”, các em không chỉ thu nhận kiến thức khoa học, mà còn học được bài học nhân văn: sống biết ơn và sống có trách nhiệm với tự nhiên.
Từ “phòng tuyến xanh” đến “di sản sống”
Khi thế giới đang đối mặt với khủng hoảng môi trường toàn cầu, những nơi như Cù Lao Dung càng trở nên quý giá. Rừng ngập mặn không chỉ hấp thụ khí CO₂, giảm thiểu biến đổi khí hậu, mà còn bảo vệ cộng đồng ven biển trước thiên tai.
Theo các chuyên gia, mỗi hecta rừng ngập mặn có thể hấp thụ lượng carbon gấp 4–5 lần so với rừng trên cạn. Như vậy, rừng ngập mặn Cù Lao Dung không chỉ là “phòng tuyến xanh”, mà còn là kho dự trữ carbon của Việt Nam, góp phần thực hiện các cam kết về giảm phát thải khí nhà kính trong khuôn khổ COP26.
Nhưng hơn cả những con số, rừng Cù Lao Dung còn là di sản sống của con người miền Tây – nơi thể hiện triết lý sống hài hòa, tôn trọng và biết ơn thiên nhiên.
Rừng ngập mặn Cù Lao Dung không chỉ là một điểm đến du lịch hay nghiên cứu sinh học – mà là một bài học về mối quan hệ giữa con người và Trái đất.
Ở đó, chúng ta học được rằng thiên nhiên không cần con người cứu, mà cần con người hiểu và đồng hành.
Hành trình đến với Cù Lao Dung là hành trình “trở về để hiểu” – hiểu vì sao rừng vẫn xanh, vì sao con người cần rừng, và vì sao trách nhiệm bảo tồn không chỉ thuộc về nhà khoa học hay chính quyền, mà của từng công dân, từng học sinh, từng du khách.Và khi một thế hệ trẻ lớn lên với tình yêu dành cho những “phòng tuyến xanh” như Cù Lao Dung, đó chính là lúc chúng ta có quyền tin rằng: tương lai của miền Tây – và của hành tinh này – vẫn còn xanh.